Wandborden en gedenkstenen

Voor de Reformatie was de Bartholomeüskerk een Rooms Katholieke kerk. Het was in die tijd gebruikelijk dat aan de kerk altaren werden geschonken om de diverse heiligen te vereren. Na de Reformatie werden er geen altaren meer geschonken, maar veranderden de giften in wandborden. Deze borden fleurden de door de beeldenstorm kaal geworden kerken weer op. De teksten op deze borden zijn genomen uit Bijbelvertalingen, die aan de Statenvertaling van 1637 voorafgingen.

Het valt op, dat op bijna alle borden het wapen van de stad Schoonhoven voorkomt. Dit wijst op de nauwe band, die er vroeger was tussen kerk en overheid. Boven de zuidelijke galerij hangt het avondmaalsbord, waarop in gotische letters de instelling van het heilig avondmaal uit 1 Korinthe 11 is geschreven. Onder aan het bord is de waarschuwing uit 1 Korinthe 11:27 aangehaald: 'Soo Dan Wie Dit Broot Eet oft Desen Drijnckbeker Des Heeren onweerdich drinckt Die is schuldich Des Lichams ende bloedts Des Heeren'.

Het schippersbord

In 1607 werd door het schippersgilde een bord geschonken, dat boven de noordelijke galerij hangt. Dit bord bevat enkele Bijbelteksten: Psalm 104: 24-26. Deze teksten spreken over Gods werken met betrekking tot de zee. Verder: Mattheüs 8: 24-26, waarin vermeld wordt, dat Jezus een zware storm stilde. Onder aan het bord vinden wij een rijmpje:

'Schippers Wilt Vromelijck Varen
met u schepen se zijn cleijn ofte groot
Godes loff altijt Verclaren
dien u beschermpt in storm wint anxt en noot
voert oock des Koopmans goet
getrou Soot wesen moet'.

Ter weerskanten van dit bord vinden we schepen met tuigage uit de 17e eeuw, maar ook met Franse vlaggen. Deze vlaggen zullen aangebracht zijn in de tijd van de Franse overheersing, eind 18e, begin 19e eeuw. Boven de schepen zien we links de ark van Noach en rechts een windroos. Veel wapenschilden versieren tenslotte het geheel. Bovenaan zien we een wapen met het onderschrift: 'Je maintiendrai' - de lijfspreuk van Prins Willem van Oranje. Iets lager vinden we de wapens van Holland en Schoonhoven. Bovendien treffen we een groot aantal familiewapens aan op dit bord. De volgende namen zijn hierdoor bewaard gebleven: lan T. Soos, Pieter Cor Kees, Gijsbert Gijsbz., Dirck Cleijn, lan Taets, Geerlof Streng, Lambert Lambtz., Ariaen Teunisz., Tys Pieters, Gerrit lans, Cornelis Claes Cloosterman en Melser Streng.

Het schuttersbord

Dit bord is volgens het jaartal op het onderste gedeelte in 1613 geschonken door het schuttersgilde. Op het grote veld vinden we Psalm 44, waarin beleden wordt, dat niet door het wapengeweld de overwinning wordt behaald, maar door de hulp van God. Op een lijst boven het grote veld lezen we Psalm 127 vers 1: 'Soo de Heere de Stadt niet en bewaert Soo waken de Wachters te vergeefs'. Helemaal bovenaan zien we de oranjeboom vol vruchten. Daaronder het wapen van Prins Maurits en iets lager de wapens van Blois (heer van Schoonhoven) en van de stad Schoonhoven. Op dit bord vinden we allerlei soorten oorlogstuig: musketten, harnassen, trommen, vaandels, stukken geschut. Onderaan ontdekken we een helm, waarin een bijenzwerm zich heeft genesteld. Dit schildert de tijd van de vrede af: de helm wordt niet meer voor de oorlog gebruikt. De bijen hebben er bezit van genomen. Om de helm lezen we de spreuk: 'Vrede is des oorlochs eynde'.

Het tiengebodenbord.

Twee jaartallen vinden we op dit bord: 1612 (bovenaan) en 1614 (onderaan). Op de fries, vlak onder de top, lezen we: 'Pro Lege, Rege, Grege' – Vertaald: ‘Voor de wet, de koning en het volk’. Daaronder staat te lezen Deuteronomium 6: 1: 'Dit sijn de Wetten ende Rechten Die de Heere uwe Godt geboden Heeft Dat ghij se leeren Ende Doen sult In den Lande'.

Twee wapens sieren dit bord. Ze zijn te vinden aan weerszijden van het bovenste veld. Het zijn de wapens van Van Blois en van Schoonhoven. Het grote veld is door een zuiltje in tweeën gedeeld. Op deze twee helften staat in gotisch schrift de tien geboden.

Een epitaaf

Tegen de zuidwand is een epitaaf of rouwbord opgehangen. Gerard Jan Vos werd geboren op 23 November 1717. Hij overleed 14 December 1789. Zijn titel was Schout bij nacht van Holland en West-Friesland etc., etc. Het bord is versierd met het familiewapen van de heer Vos, namelijk een rode vos op een gouden veld. Nog drie andere familiewapens zijn op dit bord te vinden: de wapens van de families Sipman, Blom en van Campen. Op dit rouwbord treffen we een aantal rouwsymbolen aan: zeis, zandloper, doodshoofd, omgekeerde fakkel. De functie van de heer Vos bracht allerlei marineattributen mee: vaandels, stukken geschut, ankers, een helm bekroond met een vos.

Gedenksteen 1658

In de noordmuur bevindt zich een gedenksteen. Het opschrift luidt: 'Ao 1657. De noorderkap geheel vernieuwt ent vorder defect deser kerkcke volmaeckt int jaer 1658 bij de Heeren Burgemeesteren ende Kerckmeesters inder tijt'. Deze steen herinnert aan een ingrijpende verbetering van de kerk in het midden van de 17e eeuw. Bij de ingebruikname van de herstelde kerk op 11 augustus 1658 werden 854 guldens, 19 stuivers en 8 penningen gecollecteerd. Voor die tijd was dit een enorm bedrag, waaruit de dankbaarheid van de gemeenschap sprak. Op deze steen vinden we de namen van de Baljuw, van de Burgemeesters en van de Kerkvoogden: Geraerd vander Linde, Burgemeester; Hugo Blomvliet, Balliuw deser Stede ende Lande van Beloys (Blois); Adriaan Bloek, Burgemeester; Johan vande Groef, Out Burgemeester ende Regent van de Kerck; Olivier van Pamburg, Bockhouder (voorzitter) vande Kerck en Henderick van der Stael, Schepen ende Regent vande Kerck.

Gedenksteen 1934

Als herinnering aan de restauratie van 1927 - 1934 vinden we onder de toren tegen één van de torenpijlers een gedenksteen. Het opschrift luidt:

‘Van 1926 -1934 zijn deze kerk en toren gerestaureerd onder leiding van W. Kromhout in overleg met de Rijkscommissie voor de monumentenzorg’.

De commissie voor de restauratie:

Mr. F.L.J.E. Rambonnet, Burgemeester en voorzitter 1926 - 1932
A.M. Nieuwenhuisen, Burgemeester en voorzitter 1932 - 1934
H.A. Schreuder Sr., Wethouder 1926 - 1932
G.J. Niekerk, Wethouder 1926 - 1932
Hugo Scheer, Pres. Kerkvoogd 1926 - 1934
C.L. van Willenswaard Czn., Notabel 1932 - 1934
S. v.d. Oever, Wethouder 1932 - 1934
A.C.A. Deerenberg, Wethouder 1932 - 1934
P.J. v.d. Bergh, Raadslid 1932 - 1934
F. v.d. Bogerd, Kerkvoogd 1932 - 19